Ebherî'de Tanrı-Âlem İlişkisi _{İlliyet, İsbat-i Vâcip, Sudûr, Hudûs-Kıdem}

İslam düşünce tarihi, asırlar boyunca pek çok felsefi ekolün, düşünce ve doktrinlerin oluşturduğu zengin bir alandır. Bu velut sahanın ana akımlarından biri olan İbn Sînâcı felsefe, güçlü sistematik yapısı ve ürettiği kavramsal yapılarıyla İbn Sina(ö.663/1037) sonrasında da etkisini sürdürmüştür. Ancak vıı/xııı. Asır, İbn Sina felsefesinin tahkik ve tahlil edildiği, yanı sıra eleştirildiği bir dönemi betimlemektedir. Esirüddin el-Ebheri(ö.663/1264) de bu dönemin önde gelen simalarından biridir. O, yazdığı pek çok eserle İbn Sinacı felsefe birikiminin anlaşılmasına, dönemin kavramsal ve düşünsel yapısına uygun hale getirilmesine önemli katkılar sağlamış; böylece İbn Sina mirasının sonraki dönemlere taşınmasında etkin bir rol oynamıştır.

Ebheri’nin ansiklopedik eserlerinde yöntem ve içerik bakımından yaptığı düzenlemeler, onun düşüncesinde İbn Sina’nın ve Fahreddin er-Razi’nin (ö.606/1210) de etkili olduğunu gösterir. Ne var ki Ebheri’nin birçok eserlerinde, İbn Sinacı ve Razici argümanlara yönelik sergilediği analitik tavır, bu iki düşünürü eleştirel bir surette değerlendirmesini sağlamıştır. Bu aynı zamanda onun güçlü bir mantıkçı olmasının bir sonucu olarak değerlendirilmelidir. Nitekim Ebheri kaynağı hangi düşünür olursa olsun, mantıksal tutarsızlıklarla muallel olduğunu tesbit ettiği argümanları eleştirerek bunları kabul etmediğini açıkça belirtir.